3 –Pòsct e tiemp - Posti e tempi

Vengono riportati i nomi delle località (spesso senza traduzione)  di Sant’Agapito, distinte tra l’interno del Paese ed il circondario.

Sono stati trascurati i nomi che, a parere dell’autore,risultano troppo circoscritti.

Sono stati indicati i nomi dei Paesi vicini e delle città familiari”,nonchè i nomi delle montagne circostanti.

Infine, sono stati riportati i riferimenti temporali più comuni.

3.1- NO'M D' PAI'SC - Nomi di paesi

Buia’n

Bojano

 

Caianiégl

Caianello

Caruill

Carovilli

Cambuassc

Campobasso

Canni’t

Canneto

Carp’no’n

Carpinone

Cassc’tiégl

Castelpetroso

Cassi’n

Cassino

Ciérr

Cerro al Volturno

 

Fuorl

Forli del Sannio 

 

L’ Fragné’t

Fragnete 

L’ Pèsc’ch

Pesche 

L’ Tr’gné’t

Trignete

La Ch’nuocchj’ra

Conocchia

La Crapuccia

Capruccia

La Rumana

Castelromano 

Lunguà’n

Longano

 

Macchia

Macchia d’Isernia 

M’ntaqula

Montaquila

M’nt’r’dù’n

Monteroduni

M’riànn

Miranda

 

Napu’l

Napoli

 

P’tt’ra’n

Pettoranello

 

Roccamandòlf

Roccamandolfi 

Roccaravindula

Roccaravindola 

Ru Cuogl

Colli al Volturno

Ru Furniégl

Fornelli 

Ru P’zzù’t

Castelpizzuto

Ru Saliétt

Salietto

Ru Siésct

Sesto Campano

Ru Tì’n

Letino

Ru Uall

Gallo Matese

 

Santagap’t

Sant’Agapito

Sant Sa’n

Sant’Eusanio

Sèr’gn

Isernia

 

Vall’lònga

Vallelunga

V’nàf’r

Venafro

 

Cau’t

Definizione dei Santagapitesi data dai Longanesi

 

D’m’nutta’r

Abitante di Temennotte

 

Furn’glia’r

Abitante di Fornelli

 

Lunguané’s (pl. Lunguani’sc)

Abitante di Longano

 

Macchiaruo’l

Abitante di Macchia d’Isernia

M’nt’runé’s (pl. M’nt’runi’sc)

Abitante di Monteroduni

 

P’ttr’ranòla

Donna di Pettoranello 

P’tt’ranuo’l

Abitante di Pettoranello 

P’zzuta’r

Abitante di Castelpizzuto

 

Récchialuongh

Definizione dei Longanesi data dai Santagapitesi

 

Santagap’tè’s (pl. Santagap’ti’sc)

Abitante di Sant’Agapito

S’rgné’s (pl. S’rgni’sc)

Abitante di Isernia

 

T’nazzuo’l Abitante di Letino

 

Uallé’s (pl. Ualli’sc)

Abitante di Gallo Matese

3.2- POSCT D' RU PAIE'S - Località del paese

Ru Paié’s Sant’Agapito

Parlando tra di loro, i Santagapitesi non nominano mai Sant’Agapito, ma dicono “ru Paié’s”. Quando se ne parla da vicino (per esempio dalla campagna), si vuole indicare il centro storico; quando se ne parla standone lontani, si vuole indicare il Comune nel suo complesso.

3.2.1- DENT ARRU PAIE'S - All'interno del paese

Abbocca Assànt

 

Ammont alla Madònna

 

Dént arru Pra’t

 

Fò’r la Pòrta

 

L’ Cas’lèll

 

L’ Pusctarèll

 

L’ Urt’céll

 

La Campàta

 

La C’sctèrna

 

La Curva d’ M’rzià’n

 

La Funtanèlla

 

La Liscia

 

 

La Trainàra

 

La Via la  Sctrada

 

M’pizz arr fiérr

 

Ru Camm’sant

 

Ru Curtìgl

(Cortile Bucci)

 

Ru Curti’l Valiànt

(Cortile Valiante)

 

Ru Muraglio’n

 

Ru Palazz

 

Ru Puzz’tiégl

 

Ru S’ppuort la Chiésa

 

Ru Trappì’t

 

Ru V’gnà’l

 

Ru Vi’ch Baro’n

 

Ru Vi’ch la Fìcura

 

Ru Vi’ch la Pusctèra

 

Ru Vi’ch Mazzamurriégl

 

Ru Vi’ch Sciascèlla

 

Sott agl’arch

 

Sott all Chié’ij

 

Sott all F’nèsctr

 

Sott alla Cro’c

 

Sott alla Miéndura

(Sotto il mandorlo)

Sott attuorn alla Mania

3.2.2- POSCT FO'R PAIE'S - Località fuori dal paese

Abball

(Genericamente, giù in piano)

 

Arrèt alla Sélva

 

B’n’d’tto’n

 

Briatié’r

 

Ca’p d’ Ròsa

 

Ca’p’sctriégl

 

Cèsa Lònga

 

Chéll d’ Sèr’gn

 

Colannu’n

 

Còl Ianna’ij

 

Còl Mbrì’n

 

Còll Chià’n

 

Còll Cié’ch

 

Còll Francu’n

 

Còll F’rtì’n

 

Còll Tampa’n

 

Còll T’rnù’s

 

Còllurz

 

Conca Sctrétta

 

Cò’r D’unn

 

Còr’jma’n

 

Còscta Calla

 

Còscta Mbrét’ca

 

Fabb’j

 

Giulia’n

 

Giusèpp

 

GL’Auto’n

 

L’ Castagn Conch

 

L’ Cè’s

 

L’ Chés Carré’s

 

L’ Chianèll

 

L’ Chiavatié’r

 

L’ Chiù’s

 

L’ Ciérq la Madònna

 

L’ Còsct

 

L’ Curtéll

 

L’ D’mm’nnòtt

 

L’ Falasc’ch

 

L’ Inèsctr

 

L’ Luci’n d’ Scbé’n

 

L’ Macié’r

 

L’ Manàrd

 

L’ Massarì’j Lunàrd

 

L’ Mmèrz

 

L’ Pagliarèll

 

L’ Pasct’nèll

 

L’ P’llasctra’d

 

L’ P’rcarì’n

 

L’ Ra’v d’ Ma’ij

 

L’ Salè’r

 

L’ Sc’chianà’r

 

L’ Sèrr

 

L’ S’riénz

 

L’ Tòcch

 

L’ Utarèll

 

L’ Valènz

 

L’ Vall d’ ru Trugnì’t

 

L’ Vall la M’ntagna

 

L’ Vall R’vagl

 

L’ Vallòcchj

 

L’ Valvaram’c

 

L’ Vign Cu’p

 

La cacata ru Ciégl

 

La Cava

 

La Césa la Sélva

 

La Césa ru Piésc’ch

La Césa ru Pùzz

 

La cèsa ru viént

 

La Chiàna

 

La Ch’tùra

 

La Còscta d’ Cò’r D’unn

 

La Còscta d’ ru P’nnacchj

 

La Còscta la Ròcca

 

La Cro’c ru Camm’sant

 

La Crucélla

 

La Font Capisct’r

 

La Font l’Donn

 

La Font Mazzòcch

 

La Font Purtèlla

 

La Fratta

 

La Frèscta

 

La Funtana d’ ru Trugnì’t

 

La Funtana F’cì’l

 

La Funtana la

Ch’tura

 

La Funtana la Frèscta

 

La Funtana Pascqualo’n

 

La Iolp

 

La M’ntàgna

 

La M’ntagnèlla

 

La Muraglia

 

La No’c Carn’va’l

 

La N’vèra

 

La Prèta la M’ntàgna

 

La Prèta ru Casctagnì’t

 

La P’téca d’ ru Diaul

 

La Rapìna

 

La Ripa ru Sc’chiattu’s

 

La Rrotta

 

La Sctazzio’n

 

La S’ntèra d’ N’tuo’n

 

La Urnéta

 

La Vall Cumbil’j

 

La Valla Patr’suon’r

 

La Valla Giacòbb

 

La Valla Ròcca

 

La Valla Sant Vì’t

 

La Varr Muo’ij

 

La Via la Chiàna

 

La Vigna Dòn’ca

 

La Vigna Fasciò’l

 

La Vigna Masct Natà’l

 

La Vigna Ru Pont

 

La Vigna Ru Signo’r

 

L’Agliardèlla

 

L’Arza

 

L’cchi’n

L’éra Baro’n

 

L’éra la Varr Muo’j

 

L’éra Vècchia

 

Marianno’n

 

Masctambruos’j

 

Mazzuocch

 

M’nchi’ss

 

M’nt’luong

 

M’pò’n

 

Mul’na’r

 

Palm’ri’n

 

Pr’c’nisc’ch

 

Prèduna’ta

 

Prèta Capànna

 

Prijatòria

 

R’ Chiantù’n

 

R’ Faucia’r

 

R’ Fiattu’n

 

R’ G’rù’n

 

R’ Marau’n

 

R’ M’zzù’n

 

R’ P’iatù’l

 

R’vagl

 

R’ Vr’cciuo’l

Ru Camm’sànt

 

Ru Camp’l’tto’n

 

Ru Canciégl ru

Camm’sant

 

Ru Canciégl Valiant

 

Ru Ca’p Cro’c

 

Ru Carp’nì’t

 

Ru Casct’llo’n

 

Ru Casctagnì’t

 

Ru C’m’ro’n

 

Ru Còll

 

Ru Còll Cap’nì’r

 

Ru Còll d’ Iang’l

 

Ru Còll d’ l’ D’mm’nnòtt

 

Ru Còll d’ Pica

 

Ru Còll d’ Tròpp

 

Ru Còll d’ Uàrdia

 

Ru Còll la Créta

 

Ru Còll la Cro’c

 

Ru Còll Mmié’z

 

Ru Còll M’rlìcch

 

Ru Còll ru Bullìgl

 

Ru Còll

Zzaccarì’n

 

Ru Cò’l Magnà

 

Ru Crucìgl

 

Ru Culato’r

 

Ru Cummènt

 

Ru Cutacchj

 

Ru Fuoss Cap’rùssc

 

Ru Fuoss la Frèscta

 

Ru Fuoss ru C’m’ro’n

 

Ru Fuoss Zampì’n

 

Ru Luc’no’n

 

Ru Luntr

 

Ru Lusciért

 

Ru Mòn’ch

 

Ru Mul’niégl

 

Ru Murratù’r

 

Ru Osc’ch d’ Macchia

 

Ru Paianiégl

 

Ru Parch

 

Ru Piésc’ch

 

Ru Piésc’ch d’ Ca’p d’ Ròsa

 

Ru Piésc’ch la M’ntàgna

 

Ru Piésc’ch r’ Chia’n

 

Ru Pizz d’ Midd’j

 

Ru P’nnàcchj

 

Ru Pont viécchj

(Il ponte romano)

 

Ru Pont Canc’lla’r

 

Ru Pont Ch’li’n

 

Ru Pont d’ Sant Scpir’t

 

Ru Pont d’ V’nt’cinch’arch

 

Ru Pont d’ L’acqua

 

Ru Pont l’ D’mm’nnòtt

Ru Pont la Prè’c

 

Ru Pont la Sctazzio’n

 

Ru Pont Mazzòcch

Ru Pont Nuo’v

 

Ru Pont r’ R’cciu’n

 

Ru Pont Ru Ré

 

Ru Puntacchiégl

 

Ru Puosct Curt

 

Ru Puosct Luongh

 

Ru Pusctié’r

 

Ru Puzz’tiégl

 

Ru Quadrazzo’n

 

Ru Ruo’t

 

Ru Sal’co’n

 

Ru Sctàzz

 

Ru Tiégn

Ru Trugni’t

 

Ru Ua’d la Purtèlla

 

Ru Uall Cascta’gn

Ru Uall C’rà’sc

 

Ru Uallo’n

 

Ru Uallo’n C’rasciuo’l

 

Ru Uallo’n

la Rava

 

Ru Usc’chètt Casscié’r

 

Santantòn’j

 

Sant Quàp’t

 

Sc’carpalègg

 

Sciabb’lo’n

 

Sctròl’ch

 

Sott a ru Mulì’n

 

Sott arru Urgh

 

Tèrra ianca

 

Trascènt

 

Valvarisc’ch

 

Val’vèrz

 

Z’nchricch

3.3 - L' M'NTAGN - Le montagne

Cau’t

 

Gl’Auto’n

 

La R’iòla

 

L’ M’ntagn d’Arc

Le Mainarde

 

L’ Pozz’ra

La montagna di Castelpizzuto

 

L’Acqua òna

L’acqua buona (E’ anche la sorgente dalla quale deriva uno degli acquedotti di Sant’Agapito)

 

La Font r’ Siau’c

La fonte dei salici (E’ anche la sorgente dalla quale deriva l’altro acquedotto di Sant’Agapito)

 

La M’ntagna l’Pèsc’ch

La montagna di Pesche

 

La M’ntagna d’ Carp’no’n

La montagna di Carpinone

 

La M’ntagna Lungua’n

La montagna di Longano

 

La M’n’tagna d’ M’riann

La montagna di Miranda

 

La M’ntagna d’ ru P’zzu’t

La montagna di Castelpizzuto

 

La Varr Muoij

La Valle dei Demoni

 

M’nt luong

Montelungo

 

Ru C’m’ro’n

Il Cimorone

 

Ru Còll la Cro’c

Il colle la Croce

 

Ru Maté’s

Il Matese

3.4 - L' R'SURIENZ - Le sorgenti

A ciért l’acqua c’ issciva sèmp, a ciért c’ issciva assa’j a viérn e puo’ch alla sctaggio’n (ciért ò’t ciass’ccava pròpr’j) e a ciért c’ issciva su’l quand chiu’uéva assa’j.

In alcune l’acqua usciva sempre, in alcune usciva abbondante in inverno e scarsa in estate (a volte si esaurivano) e a certe usciva solo in occasione di piogge abbondanti.

L’ P’llasctra’d

 

La Cèsa ru Puzz

 

La Font Capisct’r

 

La Font Purtèlla

 

La Funtana Cap’sctriégl

 

La Funtana l’ S’riénz

 

La Funtana F’ci’l

La Funtana l’ Vign Cu’p

 

La Funtana la Ch’tura

 

La Funtana la Frèscta

 

La Funtana Pascqualo’n

 

La Funtana

ru Lunt’r

 

La Funtana ru Puzz’tiégl

 

La Funtana ru Trugni’t

 

La Funtanèlla

 

La R’suriénza

 

Ru Urgh la Funtana

3.5 - L' ORGH'RA D' LA LORDA - Le forre della Lorda

Andò ammorra Ntòn’j

 

Attorna Cipp

 

La Ch’tturèlla

 

La Cuntra

 

La Vét’ca

 

Matarch

M’ncariégl

 

Ngòng

 

Piésc’ch Russc

 

Piétr Fiarr

 

Piétr Ni’r

 

Ru Canaro’n

 

Ru Miéurl

 

Ru Sc’cr’zziatu’r

 

Ru Urgh d’ l’ Vign Cu’p

 

Ru Urgh d’ la Ch’tura

 

Ru urgh la Funtana

 

3.6 - IUORN D' LA S'TT'MANA - Giorni della settimana

Lun’dì

Lunedì

Mart’dì

Martedì

Miércudì

Mercoledì

Giùudì

Giovedì

V’nardì

Venerdì

Sabb’t

Sabato

D’mén’ca

Domenica

3.7 - MI'SC D' GL'ANN - Mesi dell'anno

Inna’r

Gennaio

Fr’bba’r

Febbraio

Marz

Marzo

Aprì’l

Aprile

Ma’ij

Maggio 

Giugn

Giugno 

Lugl

Luglio 

Ausct

Agosto 

S’ttèmbr

Settembre 

Uttobr

Ottobre 

N’viémbr

Novembre 

D’ciémbr

Dicembre

3.8 - L' SCTASCIU'N - Le stagioni

Pr’mavèra

Primavera

Scta’t

Estate (Si usava anche ru mé’s d’asctat o la sctaggio’n)

Autunn

Autunno

Viérn

Inverno (Si usava anche ru mé’s d’ viérn)

3.9 - QUAND - Quando

Add’mà’n

Domani

Aijé’r

Ieri

Ann

Anno 

Antann (uo Ntann)

Allora

(tanto tempo fa) 

Asséra

Sera

 

Sabb’t asséra

Sabato sera

 

Auuo’ij

Oggi

Auuo’ij ad ott

Fra otto giorni

Auuann

Quest’anno

Auuann ch’ bbè

L’anno prossimo

 

Controra

Fuori orario 

Crai

Domani

 

Do’p

Dopo

 

Ghiuorn

Tardi

(nella mattinata)

 

J’nòtt

Stanotte 

Juorn

Giorno (Indicava anche la fascia oraria tra mezzogiorno e le 17) 

Jusct mò

Immediatamente

 

L’ota nòtt

Ieri notte 

L’otadié’r

L’altroieri

 

Madd’ma’n

Stamani 

Ma’j

Mai 

Majarrumunn

Mai al mondo 

Ma’jnatèrn

Giammai

Masséra

Stasera 

Matìna

Mattina (Andava all’incirca dalle 5 a mezzogiorno) 

Mat’tì’n

Mattutino 

Mèntr

Mentre 

Mo’

Adesso 

Mofadiann

Due anni fa 

Mofalann

L’anno scorso 

M’sanòtt

Mezzanotte (Soprattutto usato la sera nel senso di “molto tardi”)

M’ cià fatt m’sanòtt

Mi è sopravvenuta la notte 

M’s’iuorn

Mezzogiorno

 

Nann

Un anno 

Nanznòtt

Prima di sera 

Nòtt (1)

Notte (Dal calar del sole, all’alba)

Nòtt (2)

Tardi (nel pomeriggio / sera)

 

Cià fatt nòtt

E’ venuta sera

 

Ntramènt

Nel mentre

 

Priésct

Presto 

Pri’m

Prima 

P’sc’cra’j

Dopodomani (da post=dopo e cras=domani) 

P’sc’crill

Un giorno nel lontano futuro (ma anche domani, dopodomani, forse mai) 

Può

Dopo

 

Ru mé’s passa’t

Il mese scorso 

Ru mé’s ch’ vè

Il mese prossimo

 

Scpiss

Spesso 

Sèmp

Sempre 

Séra

Sera (Andava all’incirca dalle 17 a mezzanotte) 

Subb’t

Subito

 

V’nt’nora

Metà pomeriggio (circa le 16)

3.10 - L'O'R - Le ore

Per distinguere le ore si usava indicare

l‘una (uo l’ du’j, l’ tréija,…) la nòtt” (l’una di notte)

o “l’una ru juorn” (le 13), “lcinch (uo le’ sé’j, …)

la matìna” (le cinque) uol’ cinch la séra” (le 17)

L’una

L’una

 

L’ du’j

Le due

 

L’ tréija

Le tre

 

L’ quatt

Le quattro

 

L’ cinch

Le cinque

 

L’ sé’j

Le sei

 

L’ sètt

Le sette

 

L’ òtt

Le otto

 

L’ nò’v

Le nove

 

L’ dié’c

Le dieci

 

L’ und’c

Le undici

 

L’ dud’c

Le dodici

 

M’sanòtt

Mezzanotte

 

M’s’iuorn

Mezzogiorno