3 –Pòsct e tiemp - Posti e tempi
Vengono riportati i nomi delle località (spesso senza traduzione) di Sant’Agapito, distinte tra l’interno del Paese ed il circondario.
Sono stati trascurati i nomi che, a parere dell’autore,risultano troppo circoscritti.
Sono stati indicati i nomi dei Paesi vicini e delle città familiari”,nonchè i nomi delle montagne circostanti.
Infine, sono stati riportati i riferimenti temporali più comuni.
Buia’n
Bojano
Caianiégl
Caianello
Caruill
Carovilli
Cambuassc
Campobasso
Canni’t
Canneto
Carp’no’n
Carpinone
Cassc’tiégl
Castelpetroso
Cassi’n
Cassino
Ciérr
Cerro al Volturno
Fuorl
Forli del Sannio
L’ Fragné’t
Fragnete
L’ Pèsc’ch
Pesche
L’ Tr’gné’t
Trignete
La Ch’nuocchj’ra
Conocchia
La Crapuccia
Capruccia
La Rumana
Castelromano
Lunguà’n
Longano
Macchia
Macchia d’Isernia
M’ntaqula
Montaquila
M’nt’r’dù’n
Monteroduni
M’riànn
Miranda
Napu’l
Napoli
P’tt’ra’n
Pettoranello
Roccamandòlf
Roccamandolfi
Roccaravindula
Roccaravindola
Ru Cuogl
Colli al Volturno
Ru Furniégl
Fornelli
Ru P’zzù’t
Castelpizzuto
Ru Saliétt
Salietto
Ru Siésct
Sesto Campano
Ru Tì’n
Letino
Ru Uall
Gallo Matese
Santagap’t
Sant’Agapito
Sant Sa’n
Sant’Eusanio
Sèr’gn
Isernia
Vall’lònga
Vallelunga
V’nàf’r
Venafro
Cau’t
Definizione dei Santagapitesi data dai Longanesi
D’m’nutta’r
Abitante di Temennotte
Furn’glia’r
Abitante di Fornelli
Lunguané’s (pl. Lunguani’sc)
Abitante di Longano
Macchiaruo’l
Abitante di Macchia d’Isernia
M’nt’runé’s (pl. M’nt’runi’sc)
Abitante di Monteroduni
P’ttr’ranòla
Donna di Pettoranello
P’tt’ranuo’l
Abitante di Pettoranello
P’zzuta’r
Abitante di Castelpizzuto
Récchialuongh
Definizione dei Longanesi data dai Santagapitesi
Santagap’tè’s (pl. Santagap’ti’sc)
Abitante di Sant’Agapito
S’rgné’s (pl. S’rgni’sc)
Abitante di Isernia
T’nazzuo’l Abitante di Letino
Uallé’s (pl. Ualli’sc)
Abitante di Gallo Matese
Ru Paié’s Sant’Agapito
Parlando tra di loro, i Santagapitesi non nominano mai Sant’Agapito, ma dicono “ru Paié’s”. Quando se ne parla da vicino (per esempio dalla campagna), si vuole indicare il centro storico; quando se ne parla standone lontani, si vuole indicare il Comune nel suo complesso.
Abbocca Assànt
Ammont alla Madònna
Dént arru Pra’t
Fò’r la Pòrta
L’ Cas’lèll
L’ Pusctarèll
L’ Urt’céll
La Campàta
La C’sctèrna
La Curva d’ M’rzià’n
La Funtanèlla
La Liscia
La Trainàra
La Via la Sctrada
M’pizz arr fiérr
Ru Camm’sant
Ru Curtìgl
(Cortile Bucci)
Ru Curti’l Valiànt
(Cortile Valiante)
Ru Muraglio’n
Ru Palazz
Ru Puzz’tiégl
Ru S’ppuort la Chiésa
Ru Trappì’t
Ru V’gnà’l
Ru Vi’ch Baro’n
Ru Vi’ch la Fìcura
Ru Vi’ch la Pusctèra
Ru Vi’ch Mazzamurriégl
Ru Vi’ch Sciascèlla
Sott agl’arch
Sott all Chié’ij
Sott all F’nèsctr
Sott alla Cro’c
Sott alla Miéndura
(Sotto il mandorlo)
Sott attuorn alla Mania
Abball
(Genericamente, giù in piano)
Arrèt alla Sélva
B’n’d’tto’n
Briatié’r
Ca’p d’ Ròsa
Ca’p’sctriégl
Cèsa Lònga
Chéll d’ Sèr’gn
Colannu’n
Còl Ianna’ij
Còl Mbrì’n
Còll Chià’n
Còll Cié’ch
Còll Francu’n
Còll F’rtì’n
Còll Tampa’n
Còll T’rnù’s
Còllurz
Conca Sctrétta
Cò’r D’unn
Còr’jma’n
Còscta Calla
Còscta Mbrét’ca
Fabb’j
Giulia’n
Giusèpp
GL’Auto’n
L’ Castagn Conch
L’ Cè’s
L’ Chés Carré’s
L’ Chianèll
L’ Chiavatié’r
L’ Chiù’s
L’ Ciérq la Madònna
L’ Còsct
L’ Curtéll
L’ D’mm’nnòtt
L’ Falasc’ch
L’ Inèsctr
L’ Luci’n d’ Scbé’n
L’ Macié’r
L’ Manàrd
L’ Massarì’j Lunàrd
L’ Mmèrz
L’ Pagliarèll
L’ Pasct’nèll
L’ P’llasctra’d
L’ P’rcarì’n
L’ Ra’v d’ Ma’ij
L’ Salè’r
L’ Sc’chianà’r
L’ Sèrr
L’ S’riénz
L’ Tòcch
L’ Utarèll
L’ Valènz
L’ Vall d’ ru Trugnì’t
L’ Vall la M’ntagna
L’ Vall R’vagl
L’ Vallòcchj
L’ Valvaram’c
L’ Vign Cu’p
La cacata ru Ciégl
La Cava
La Césa la Sélva
La Césa ru Piésc’ch
La Césa ru Pùzz
La cèsa ru viént
La Chiàna
La Ch’tùra
La Còscta d’ Cò’r D’unn
La Còscta d’ ru P’nnacchj
La Còscta la Ròcca
La Cro’c ru Camm’sant
La Crucélla
La Font Capisct’r
La Font l’Donn
La Font Mazzòcch
La Font Purtèlla
La Fratta
La Frèscta
La Funtana d’ ru Trugnì’t
La Funtana F’cì’l
La Funtana la
Ch’tura
La Funtana la Frèscta
La Funtana Pascqualo’n
La Iolp
La M’ntàgna
La M’ntagnèlla
La Muraglia
La No’c Carn’va’l
La N’vèra
La Prèta la M’ntàgna
La Prèta ru Casctagnì’t
La P’téca d’ ru Diaul
La Rapìna
La Ripa ru Sc’chiattu’s
La Rrotta
La Sctazzio’n
La S’ntèra d’ N’tuo’n
La Urnéta
La Vall Cumbil’j
La Valla Patr’suon’r
La Valla Giacòbb
La Valla Ròcca
La Valla Sant Vì’t
La Varr Muo’ij
La Via la Chiàna
La Vigna Dòn’ca
La Vigna Fasciò’l
La Vigna Masct Natà’l
La Vigna Ru Pont
La Vigna Ru Signo’r
L’Agliardèlla
L’Arza
L’cchi’n
L’éra Baro’n
L’éra la Varr Muo’j
L’éra Vècchia
Marianno’n
Masctambruos’j
Mazzuocch
M’nchi’ss
M’nt’luong
M’pò’n
Mul’na’r
Palm’ri’n
Pr’c’nisc’ch
Prèduna’ta
Prèta Capànna
Prijatòria
R’ Chiantù’n
R’ Faucia’r
R’ Fiattu’n
R’ G’rù’n
R’ Marau’n
R’ M’zzù’n
R’ P’iatù’l
R’vagl
R’ Vr’cciuo’l
Ru Camm’sànt
Ru Camp’l’tto’n
Ru Canciégl ru
Camm’sant
Ru Canciégl Valiant
Ru Ca’p Cro’c
Ru Carp’nì’t
Ru Casct’llo’n
Ru Casctagnì’t
Ru C’m’ro’n
Ru Còll
Ru Còll Cap’nì’r
Ru Còll d’ Iang’l
Ru Còll d’ l’ D’mm’nnòtt
Ru Còll d’ Pica
Ru Còll d’ Tròpp
Ru Còll d’ Uàrdia
Ru Còll la Créta
Ru Còll la Cro’c
Ru Còll Mmié’z
Ru Còll M’rlìcch
Ru Còll ru Bullìgl
Ru Còll
Zzaccarì’n
Ru Cò’l Magnà
Ru Crucìgl
Ru Culato’r
Ru Cummènt
Ru Cutacchj
Ru Fuoss Cap’rùssc
Ru Fuoss la Frèscta
Ru Fuoss ru C’m’ro’n
Ru Fuoss Zampì’n
Ru Luc’no’n
Ru Luntr
Ru Lusciért
Ru Mòn’ch
Ru Mul’niégl
Ru Murratù’r
Ru Osc’ch d’ Macchia
Ru Paianiégl
Ru Parch
Ru Piésc’ch
Ru Piésc’ch d’ Ca’p d’ Ròsa
Ru Piésc’ch la M’ntàgna
Ru Piésc’ch r’ Chia’n
Ru Pizz d’ Midd’j
Ru P’nnàcchj
Ru Pont viécchj
(Il ponte romano)
Ru Pont Canc’lla’r
Ru Pont Ch’li’n
Ru Pont d’ Sant Scpir’t
Ru Pont d’ V’nt’cinch’arch
Ru Pont d’ L’acqua
Ru Pont l’ D’mm’nnòtt
Ru Pont la Prè’c
Ru Pont la Sctazzio’n
Ru Pont Mazzòcch
Ru Pont Nuo’v
Ru Pont r’ R’cciu’n
Ru Pont Ru Ré
Ru Puntacchiégl
Ru Puosct Curt
Ru Puosct Luongh
Ru Pusctié’r
Ru Puzz’tiégl
Ru Quadrazzo’n
Ru Ruo’t
Ru Sal’co’n
Ru Sctàzz
Ru Tiégn
Ru Trugni’t
Ru Ua’d la Purtèlla
Ru Uall Cascta’gn
Ru Uall C’rà’sc
Ru Uallo’n
Ru Uallo’n C’rasciuo’l
Ru Uallo’n
la Rava
Ru Usc’chètt Casscié’r
Santantòn’j
Sant Quàp’t
Sc’carpalègg
Sciabb’lo’n
Sctròl’ch
Sott a ru Mulì’n
Sott arru Urgh
Tèrra ianca
Trascènt
Valvarisc’ch
Val’vèrz
Z’nchricch
Cau’t
Gl’Auto’n
La R’iòla
L’ M’ntagn d’Arc
Le Mainarde
L’ Pozz’ra
La montagna di Castelpizzuto
L’Acqua òna
L’acqua buona (E’ anche la sorgente dalla quale deriva uno degli acquedotti di Sant’Agapito)
La Font r’ Siau’c
La fonte dei salici (E’ anche la sorgente dalla quale deriva l’altro acquedotto di Sant’Agapito)
La M’ntagna l’Pèsc’ch
La montagna di Pesche
La M’ntagna d’ Carp’no’n
La montagna di Carpinone
La M’ntagna Lungua’n
La montagna di Longano
La M’n’tagna d’ M’riann
La montagna di Miranda
La M’ntagna d’ ru P’zzu’t
La montagna di Castelpizzuto
La Varr Muoij
La Valle dei Demoni
M’nt luong
Montelungo
Ru C’m’ro’n
Il Cimorone
Ru Còll la Cro’c
Il colle la Croce
Ru Maté’s
Il Matese
A ciért l’acqua c’ issciva sèmp, a ciért c’ issciva assa’j a viérn e puo’ch alla sctaggio’n (ciért ò’t ciass’ccava pròpr’j) e a ciért c’ issciva su’l quand chiu’uéva assa’j.
In alcune l’acqua usciva sempre, in alcune usciva abbondante in inverno e scarsa in estate (a volte si esaurivano) e a certe usciva solo in occasione di piogge abbondanti.
L’ P’llasctra’d
La Cèsa ru Puzz
La Font Capisct’r
La Font Purtèlla
La Funtana Cap’sctriégl
La Funtana l’ S’riénz
La Funtana F’ci’l
La Funtana l’ Vign Cu’p
La Funtana la Ch’tura
La Funtana la Frèscta
La Funtana Pascqualo’n
La Funtana
ru Lunt’r
La Funtana ru Puzz’tiégl
La Funtana ru Trugni’t
La Funtanèlla
La R’suriénza
Ru Urgh la Funtana
Andò ammorra Ntòn’j
Attorna Cipp
La Ch’tturèlla
La Cuntra
La Vét’ca
Matarch
M’ncariégl
Ngòng
Piésc’ch Russc
Piétr Fiarr
Piétr Ni’r
Ru Canaro’n
Ru Miéurl
Ru Sc’cr’zziatu’r
Ru Urgh d’ l’ Vign Cu’p
Ru Urgh d’ la Ch’tura
Ru urgh la Funtana
Lun’dì
Lunedì
Mart’dì
Martedì
Miércudì
Mercoledì
Giùudì
Giovedì
V’nardì
Venerdì
Sabb’t
Sabato
D’mén’ca
Domenica
Inna’r
Gennaio
Fr’bba’r
Febbraio
Marz
Marzo
Aprì’l
Aprile
Ma’ij
Maggio
Giugn
Giugno
Lugl
Luglio
Ausct
Agosto
S’ttèmbr
Settembre
Uttobr
Ottobre
N’viémbr
Novembre
D’ciémbr
Dicembre
Pr’mavèra
Primavera
Scta’t
Estate (Si usava anche ru mé’s d’asctat o la sctaggio’n)
Autunn
Autunno
Viérn
Inverno (Si usava anche ru mé’s d’ viérn)
Add’mà’n
Domani
Aijé’r
Ieri
Ann
Anno
Antann (uo Ntann)
Allora
(tanto tempo fa)
Asséra
Sera
Sabb’t asséra
Sabato sera
Auuo’ij
Oggi
Auuo’ij ad ott
Fra otto giorni
Auuann
Quest’anno
Auuann ch’ bbè
L’anno prossimo
Controra
Fuori orario
Crai
Domani
Do’p
Dopo
Ghiuorn
Tardi
(nella mattinata)
J’nòtt
Stanotte
Juorn
Giorno (Indicava anche la fascia oraria tra mezzogiorno e le 17)
Jusct mò
Immediatamente
L’ota nòtt
Ieri notte
L’otadié’r
L’altroieri
Madd’ma’n
Stamani
Ma’j
Mai
Majarrumunn
Mai al mondo
Ma’jnatèrn
Giammai
Masséra
Stasera
Matìna
Mattina (Andava all’incirca dalle 5 a mezzogiorno)
Mat’tì’n
Mattutino
Mèntr
Mentre
Mo’
Adesso
Mofadiann
Due anni fa
Mofalann
L’anno scorso
M’sanòtt
Mezzanotte (Soprattutto usato la sera nel senso di “molto tardi”)
M’ cià fatt m’sanòtt
Mi è sopravvenuta la notte
M’s’iuorn
Mezzogiorno
Nann
Un anno
Nanznòtt
Prima di sera
Nòtt (1)
Notte (Dal calar del sole, all’alba)
Nòtt (2)
Tardi (nel pomeriggio / sera)
Cià fatt nòtt
E’ venuta sera
Ntramènt
Nel mentre
Priésct
Presto
Pri’m
Prima
P’sc’cra’j
Dopodomani (da post=dopo e cras=domani)
P’sc’crill
Un giorno nel lontano futuro (ma anche domani, dopodomani, forse mai)
Può
Dopo
Ru mé’s passa’t
Il mese scorso
Ru mé’s ch’ vè
Il mese prossimo
Scpiss
Spesso
Sèmp
Sempre
Séra
Sera (Andava all’incirca dalle 17 a mezzanotte)
Subb’t
Subito
V’nt’nora
Metà pomeriggio (circa le 16)
Per distinguere le ore si usava indicare
“l‘una (uo l’ du’j, l’ tréija,…) la nòtt” (l’una di notte)
o “l’una ru juorn” (le 13), “l‘ cinch (uo le’ sé’j, …)
la matìna” (le cinque) uo “l’ cinch la séra” (le 17)
L’una
L’una
L’ du’j
Le due
L’ tréija
Le tre
L’ quatt
Le quattro
L’ cinch
Le cinque
L’ sé’j
Le sei
L’ sètt
Le sette
L’ òtt
Le otto
L’ nò’v
Le nove
L’ dié’c
Le dieci
L’ und’c
Le undici
L’ dud’c
Le dodici
M’sanòtt
Mezzanotte
M’s’iuorn
Mezzogiorno