3 – Posti e tempi - Pòsct e tiemp
Vengono riportati i nomi delle località (spesso senza traduzione) di Sant’Agapito, distinte tra l’interno del Paese ed il circondario.
Sono stati trascurati i nomi che, a parere dell’autore,risultano troppo circoscritti.
Sono stati indicati i nomi dei Paesi vicini e delle città familiari”,nonchè i nomi delle montagne circostanti.
Infine, sono stati riportati i riferimenti temporali più comuni.
Bojano
Buia’n
Caianello
Caianiégl
Campobasso
Cambuassc
Canneto
Canni’t
Capruccia
La Crapuccia
Carovilli
Caruill
Carpinone
Carp’no’n
Cassino
Cassi’n
Castelpetroso
Cassc’tiégl
Castelpizzuto
Ru P’zzù’t
Castelromano
La Rumana
Cerro al Volturno
Ciérr
Colli al Volturno
Ru Cuogl
Conocchia
La Ch’nuocchj’ra
Forli del Sannio
Fuorl
Fornelli
Ru Furniégl
Fragnete
L’ Fragné’t
Gallo Matese
Ru Uall
Isernia
Sèr’gn
Letino
Ru Tì’n
Longano
Lunguà’n
Macchia d’Isernia
Macchia
Miranda
M’riànn
Montaquila
M’ntaqula
Monteroduni
M’nt’r’dù’n
Napoli
Napu’l
Pesche
L’ Pèsc’ch
Pettoranello
P’tt’ra’n
Roccamandolfi
Roccamandòlf
Roccaravindola
Roccaravindula
Salietto
Ru Saliétt
Sant’agapito
Santagap’t
Sant’Eusanio
Sant Sa’n
Sesto Campano
Ru Siésct
Trignete
L’ Tr’gné’t
Vallelunga
Vall’lònga
Venafro
V’nàf’r
Abitante di Castelpizzuto
P’zzuta’r
Abitante di Fornelli
Furn’glia’r
Abitante di Gallo Matese
Uallé’s (pl. Ualli’sc)
Abitante di Isernia
S’rgné’s (pl. S’rgni’sc)
Abitante di Letino
T’nazzuo’l
Abitante di Longano
Lunguané’s (pl. Lunguani’sc)
Abitante di Macchia d’Isernia
Macchiaruo’l
Abitante di Monteroduni
M’nt’runé’s (pl. M’nt’runi’sc)
Abitante di Pettoranello
P’tt’ranuo’l
Abitante di Sant’Agapito
Santagap’tè’s (pl. Santagap’ti’sc)
Abitante di Temennotte
D’m’nutta’r
Definizione dei Longanesi data dai Santagapitesi
Récchialuongh
Definizione dei Santagapitesi data dai Longanesi
Cau’t
Ru Paié’s Sant’Agapito
Parlando tra di loro, i Santagapitesi non nominano mai Sant’Agapito, ma dicono “ru Paié’s”. Quando se ne parla da vicino (per esempio dalla campagna), si vuole indicare il centro storico; quando se ne parla standone lontani, si vuole indicare il Comune nel suo complesso.
Abbocca Assànt
Ammont alla Madònna
Dént arru Pra’t
Fò’r la Pòrta
L’ Cas’lèll
L’ Pusctarèll
L’ Urt’céll
La Campàta
La C’sctèrna
La Curva d’ M’rzià’n
La Funtanèlla
La Liscia
La Trainàra
La Via la Sctrada
M’pizz arr fiérr
Ru Camm’sant
Ru Curtìgl
(Cortile Bucci)
Ru Curti’l Valiànt
(Cortile Valiante)
Ru Muraglio’n
Ru Palazz
Ru Puzz’tiégl
Ru S’ppuort la Chiésa
Ru Trappì’t
Ru V’gnà’l
Ru Vi’ch Baro’n
Ru Vi’ch la Fìcura
Ru Vi’ch la Pusctèra
Ru Vi’ch Mazzamurriégl
Ru Vi’ch Sciascèlla
Sott agl’arch
Sott all Chié’ij
Sott all F’nèsctr
Sott alla Cro’c
Sott alla Miéndura
(Sotto il mandorlo)
Sott attuorn alla Mania
Abball
(Genericamente, giù in piano)
Arrèt alla Sélva
B’n’d’tto’n
Briatié’r
Ca’p d’ Ròsa
Ca’p’sctriégl
Cèsa Lònga
Chéll d’ Sèr’gn
Colannu’n
Còl Ianna’ij
Còl Mbrì’n
Còll Chià’n
Còll Cié’ch
Còll Francu’n
Còll F’rtì’n
Còll Tampa’n
Còll T’rnù’s
Còllurz
Conca Sctrétta
Cò’r D’unn
Còr’jma’n
Còscta Calla
Còscta Mbrét’ca
Fabb’j
Giulia’n
Giusèpp
GL’Auto’n
L’ Castagn Conch
L’ Cè’s
L’ Chés Carré’s
L’ Chianèll
L’ Chiavatié’r
L’ Chiù’s
L’ Ciérq la Madònna
L’ Còsct
L’ Curtéll
L’ D’mm’nnòtt
L’ Falasc’ch
L’ Inèsctr
L’ Luci’n d’ Scbé’n
L’ Macié’r
L’ Manàrd
L’ Massarì’j Lunàrd
L’ Mmèrz
L’ Pagliarèll
L’ Pasct’nèll
L’ P’llasctra’d
L’ P’rcarì’n
L’ Ra’v d’ Ma’ij
L’ Salè’r
L’ Sc’chianà’r
L’ Sèrr
L’ S’riénz
L’ Tòcch
L’ Utarèll
L’ Valènz
L’ Vall d’ ru Trugnì’t
L’ Vall la M’ntagna
L’ Vall R’vagl
L’ Vallòcchj
L’ Valvaram’c
L’ Vign Cu’p
La cacata ru Ciégl
La Cava
La Césa la Sélva
La Césa ru Piésc’ch
La Césa ru Pùzz
La cèsa ru viént
La Chiàna
La Ch’tùra
La Còscta d’ Cò’r D’unn
La Còscta d’ ru P’nnacchj
La Còscta la Ròcca
La Cro’c ru Camm’sant
La Crucélla
La Font Capisct’r
La Font l’Donn
La Font Mazzòcch
La Font Purtèlla
La Fratta
La Frèscta
La Funtana d’ ru Trugnì’t
La Funtana F’cì’l
La Funtana la Ch’tura
La Funtana la Frèscta
La Funtana Pascqualo’n
La Iolp
La M’ntàgna
La M’ntagnèlla
La Muraglia
La No’c Carn’va’l
La N’vèra
La Prèta la M’ntàgna
La Prèta ru Casctagnì’t
La P’téca d’ ru Diaul
La Rapìna
La Ripa ru Sc’chiattu’s
La Rrotta
La Sctazzio’n
La S’ntèra d’ N’tuo’n
La Urnéta
La Vall Cumbil’j
La Valla Patr’suon’r
La Valla Giacòbb
La Valla Ròcca
La Valla Sant Vì’t
La Varr Muo’ij
La Via la Chiàna
La Vigna Dòn’ca
La Vigna Fasciò’l
La Vigna Masct Natà’l
La Vigna Ru Pont
La Vigna Ru Signo’r
L’Agliardèlla
L’Arza
L’cchi’n
L’éra Baro’n
L’éra la Varr Muo’j
L’éra Vècchia
Marianno’n
Masctambruos’j
Mazzuocch
M’nchi’ss
M’nt’luong
M’pò’n
Mul’na’r
Palm’ri’n
Pr’c’nisc’ch
Prèduna’ta
Prèta Capànna
Prijatòria
R’ Chiantù’n
R’ Faucia’r
R’ Fiattu’n
R’ G’rù’n
R’ Marau’n
R’ M’zzù’n
R’ P’iatù’l
R’vagl
R’ Vr’cciuo’l
Ru Camm’sànt
Ru Camp’l’tto’n
Ru Canciégl ru Camm’sant
Ru Canciégl Valiant
Ru Ca’p Cro’c
Ru Carp’nì’t
Ru Casct’llo’n
Ru Casctagnì’t
Ru C’m’ro’n
Ru Còll
Ru Còll Cap’nì’r
Ru Còll d’ Iang’l
Ru Còll d’ l’ D’mm’nnòtt
Ru Còll d’ Pica
Ru Còll d’ Tròpp
Ru Còll d’ Uàrdia
Ru Còll la Créta
Ru Còll la Cro’c
Ru Còll Mmié’z
Ru Còll M’rlìcch
Ru Còll ru Bullìgl
Ru Còll Zzaccarì’n
Ru Cò’l Magnà
Ru Crucìgl
Ru Culato’r
Ru Cummènt
Ru Cutacchj
Ru Fuoss Cap’rùssc
Ru Fuoss la Frèscta
Ru Fuoss ru C’m’ro’n
Ru Fuoss Zampì’n
Ru Luc’no’n
Ru Luntr
Ru Lusciért
Ru Mòn’ch
Ru Mul’niégl
Ru Murratù’r
Ru Osc’ch d’ Macchia
Ru Paianiégl
Ru Parch
Ru Piésc’ch
Ru Piésc’ch d’ Ca’p d’ Ròsa
Ru Piésc’ch la M’ntàgna
Ru Piésc’ch r’ Chia’n
Ru Pizz d’ Midd’j
Ru P’nnàcchj
Ru Pont viécchj (Il ponte romano)
Ru Pont Canc’lla’r
Ru Pont Ch’li’n
Ru Pont d’ Sant Scpir’t
Ru Pont d’ V’nt’cinch’arch
Ru Pont d’ L’acqua
Ru Pont l’ D’mm’nnòtt
Ru Pont la Prè’c
Ru Pont la Sctazzio’n
Ru Pont Mazzòcch
Ru Pont Nuo’v
Ru Pont r’ R’cciu’n
Ru Pont Ru Ré
Ru Puntacchiégl
Ru Puosct Curt
Ru Puosct Luongh
Ru Pusctié’r
Ru Puzz’tiégl
Ru Quadrazzo’n
Ru Ruo’t
Ru Sal’co’n
Ru Sctàzz
Ru Tiégn
Ru Trugni’t
Ru Ua’d la Purtèlla
Ru Uall Cascta’gn
Ru Uall C’rà’sc
Ru Uallo’n
Ru Uallo’n C’rasciuo’l
Ru Uallo’n la Rava
Ru Usc’chètt Casscié’r
Santantòn’j
Sant Quàp’t
Sc’carpalègg
Sciabb’lo’n
Sctròl’ch
Sott a ru Mulì’n
Sott arru Urgh
Tèrra ianca
Trascènt
Valvarisc’ch
Val’vèrz
Z’nchricch
Cau’t
Gl’Auto’n
La R’iòla
L’ M’ntagn d’Arc
Le Mainarde
L’ Pozz’ra
La montagna di
Castelpizzuto
L’Acqua òna
L’acqua buona (E’ anche la sorgente dalla quale deriva uno degli acquedotti di
Sant’Agapito)
La Font r’ Siau’c
La fonte dei salici (E’ anche la sorgente dalla quale deriva l’altro acquedotto di Sant’Agapito)
La M’ntagna l’Pèsc’ch
La montagna di Pesche
La M’ntagna d’ Carp’no’n
La montagna di Carpinone
La M’ntagna
Lungua’n
La montagna di Longano
La M’n’tagna
d’ M’riann
La montagna di Miranda
La M’ntagna d’ ru P’zzu’t
La montagna di Castelpizzuto
La Varr Muoij
La Valle dei Demoni
M’nt luong
Montelungo
Ru C’m’ro’n
Il Cimorone
Ru Còll la Cro’c
Il colle la Croce
Ru Maté’s
Il Matese
A ciért l’acqua c’ issciva sèmp, a ciért c’ issciva assa’j a viérn e puo’ch alla sctaggio’n (ciért ò’t ciass’ccava pròpr’j) e a ciért c’ issciva su’l quand chiu’uéva assa’j.
In alcune l’acqua usciva sempre, in alcune usciva abbondante in inverno e scarsa in estate (a volte si esaurivano) e a certe usciva solo in occasione di piogge abbondanti.
L’ P’llasctra’d
La Cèsa ru Puzz
La Font Capisct’r
La Font Purtèlla
La Funtana Cap’sctriégl
La Funtana l’ S’riénz
La Funtana F’ci’l
La Funtana l’ Vign Cu’p
La Funtana la Ch’tura
La Funtana la Frèscta
La Funtana Pascqualo’n
La Funtana ru Lunt’r
La Funtana ru Puzz’tiégl
La Funtana ru Trugni’t
La Funtanèlla
La R’suriénza
Ru Urgh la Funtana
Andò ammorra Ntòn’j
Attorna Cipp
La Ch’tturèlla
La Cuntra
La Vét’ca
Matarch
M’ncariégl
Ngòng
Piésc’ch Russc
Piétr Fiarr
Piétr Ni’r
Ru Canaro’n
Ru Miéurl
Ru Sc’cr’zziatu’r
Ru Urgh d’ l’ Vign Cu’p
Ru Urgh d’ la Ch’tura
Ru urgh la Funtana
Lunedì
Lun’dì
Martedì
Mart’dì
Mercoledì
Miércudì
Giovedì
Giùudì
Venerdì
V’nardì
Sabato
Sabb’t
Domenica
D’mén’ca
Gennaio
Inna’r
Febbraio
Fr’bba’r
Marzo
Marz
Aprile
Aprì’l
Maggio
Ma’ij
Giugno
Giugn
Luglio
Lugl
Agosto
Usct
Settembre
S’ttèmbr
Ottobre
Uttobr
Novembre
N’viémbr
Dicembre
D’ciémbr
Primavera
Pr’mavèra
Estate
Scta’t (Si usava anche ru mé’s d’asctat o la sctaggion)
Autunno
Autunn
Inverno
Viérn (Si usava anche ru mé’s d’ viérn)
Adesso
Mo’a
Allora (tanto tempo fa)
Antann (uo Ntann)
Anno
Ann
Domani
Add’mà’n (Crai, poi caduto in disuso)
Dopodomani
P’sc’cra’j (dal latino post cras, dopodomani)
Due anni fa
Mofadiann
Fra tre giorni, fra quattro giorni
P’scrill, P’sc’cr’llo’n
Fuori orario
Controra
Giammai
Ma’jnatèrn
Giorno
Juorn
Ieri
Aijé’r
Ieri notte
L’ota nòtt
Il mese prossimo
Ru mé’s ch’ vè
Il mese scorso
Ru mé’s passa’t
L’altroieri
L’otadié’r
L’anno prossimo
Auuann ch’ bbè
L’anno scorso
Mofalann
Mai
Ma’j
Mattina
Matìna (Andava all’incirca dalle 5 a mezzogiorno)
Mattutino
Mat’tì’n
Mentre
Mèntr
Metà pomeriggio (circa le 16)
V’nt’nora
Mezzanotte
M’sanòtt (Anche usato la sera nel senso di “molto tardi”:M’ c’ià fatt m’sanòtt: mi è sopravvenuta la notte)
Mezzogiorno
M’s’iuorn
Nel mentre
Ntramènt
Notte
Nòtt (Andava all’incirca da mezzanotte alle 5)
Oggi
Auuo’ij
Presto
Priésct
Prima di sera
Nanznòtt
Quest’anno
Auuann
Sera
Asséra
Sabato sera
Sabb’t asséra
Sempre
Sèmp
Sera
Séra (Andava all’incirca dalle 17 a mezzanotte)
Spesso
Scpiss
Stamani
Madd’ma’n
Stanotte
J’nòtt
Stasera
Masséra
Subito
Subb’t
Tardi (nella mattinata)
Ghiuorn
Tardi (nel pomeriggio, sera)
Nòtt
Un anno
Nann
Un giorno nel lontano futuro
P’sc’crill
Per distinguere le ore si usava indicare
“l’una (uo l’ du’j, l’ tréija,…) la nòtt” (l’una di notte)
o “l’una ru juorn” (le 13), “l’ cinch (uo le’ sé’j, …)
la matìna” (le cinque) o “l’ cinch la séra” (le 17)
_____________________
L’una
L’una
Le due
L’ du’j
Le tre
L’ tréija
Le quattro
L’ quatt
Le cinque
L’ cinch
Le sei
L’ sé’j
Le sette
L’ sètt
Le otto
L’ òtt
Le nove
L’ nò’v
Le dieci
L’ dié’c
Le undici
L’ und’c
Le dodici
L’ dud’c
Mezzogiorno
M’s’iuorn
Mezzanotte
M’sanòtt
